طبقه بندی انواع حریق و مواد خاموش کننده

اصول پیشگیری از آتش‌سوزی	شامل بازرسی دوره‌ای، طراحی ایمن، آموزش کارکنان و واکنش سریع در مواقع اضطراری.
انواع آتش‌سوزی (کلاس‌ها)	A: مواد جامد، B: مایعات قابل اشتعال، C: گازها، D: فلزات خاص، E: الکتریکی، F: روغن‌های پخت‌وپز
مواد خاموش‌کننده	کلاس A: آب، فوم، پودر خشک. کلاس B: فوم، پودر خشک، CO2. کلاس C: CO2، پودر خشک. کلاس D: پودر مخصوص فلزات. کلاس E: پودر خشک، CO2. کلاس F: شیمیایی مرطوب.
کپسول‌های آتش‌نشانی	کپسول آب و گاز (کلاس A)، پودر خشک (کلاس A, B, C)، CO2 (کلاس B, C, E)، فوم (کلاس B)، پودر مخصوص فلزات (کلاس D)، شیمیایی مرطوب (کلاس F)
اصطلاحات اطفاء حریق	مثلث آتش: سوخت، اکسیژن، گرما. اطفاء حریق: خاموش کردن آتش. زنجیره واکنش شیمیایی: عامل گسترش شعله‌ها.
روش‌های خاموش کردن آتش	خنک کردن (آب برای کلاس A)، خفه کردن (CO2 برای B و C)، قطع کردن (پودر خشک برای تمامی کلاس‌ها).
خطرات کپسول آب و گاز در کلاس E	خطر برق‌گرفتگی و گسترش آتش در تجهیزات الکتریکی.
نکات ایمنی در استفاده از کپسول	تماس فوری با شماره‌های اضطراری، ترک سریع محل حادثه، عدم استفاده از آسانسور، عدم استفاده از آب برای آتش‌سوزی‌های نفتی و بنزینی.

 

آشنایی با اصول احتراق، اولین گام در پیشگیری از آتش ‌سوزی است. آتش، حاصل واکنش شیمیایی میان اکسیژن هوا و ماده سوختنی است که با تولید گرما، نور و شعله همراه است. رنگ شعله نیز بسته به نوع ماده سوختنی متفاوت است.

انواع آتش سوزی (کلاس A تا F)

آتش سوزی ‌ها بر اساس نوع ماده سوختنی به چندین کلاس تقسیم ‌بندی می ‌شوند. این طبقه ‌بندی به ما کمک می‌ کند تا مناسب ‌ترین مواد خاموش ‌کننده را برای هر نوع آتش انتخاب کنیم.

• کلاس A: این نوع آتش‌ سوزی ناشی از سوختن مواد جامد معمولی مانند چوب، کاغذ، پارچه و پلاستیک است. این مواد پس از سوختن خاکستر از خود به جای می ‌گذارند و نیاز به خاموش ‌کننده ‌هایی دارند که بتوانند دما را کاهش دهند.
• کلاس B: آتش ‌سوزی ‌های کلاس B از سوختن مایعات قابل اشتعال مانند بنزین، نفت، رنگ، روغن و الکل ایجاد می‌ شوند. این نوع آتش‌ سوزی ‌ها معمولاً گسترش سریعی دارند. آتش‌ های این دسته به دلیل تولید بخارات قابل اشتعال، به خاموش‌ کننده ‌های خاصی نیاز دارند که اکسیژن را از محیط حریق حذف کنند.
• کلاس C: آتش‌ سوزی‌ های ناشی از گازهای قابل اشتعال مانند متان، پروپان و هیدروژن در این کلاس قرار می ‌گیرند. این آتش‌ سوزی‌ ها اغلب در صنایع و محیط‌ های صنعتی رخ می ‌دهند. این آتش‌ ها بسیار خطرناک هستند و نیاز به مهار سریع دارند.
• کلاس D: فلزات خاصی مانند سدیم، پتاسیم و منیزیم در صورت تماس با هوا یا آب به‌ شدت می‌ سوزند و آتش ‌سوزی ‌های کلاس D را ایجاد می ‌کنند. این نوع آتش ‌سوزی ‌ها بسیار خطرناک هستند و به خاموش‌ کننده ‌های مخصوص فلزات نیاز دارند.
• کلاس E: آتش‌ سوزی ‌های الکتریکی در این کلاس قرار می ‌گیرند. این نوع آتش‌ سوزی ‌ها ممکن است در تجهیزات الکتریکی مانند سیم‌ ها، کابل ‌ها و موتور ها رخ دهند. در این نوع حریق، تجهیزات الکتریکی تحت ولتاژ بالا عامل اصلی هستند. خاموش‌ کننده‌ های غیر رسانا برای این دسته توصیه می ‌شوند.
• کلاس F: این کلاس به آتش ‌سوزی‌ های روغن ‌های پخت ‌و پز اختصاص دارد. این نوع آتش ‌سوزی‌ ها معمولاً در آشپزخانه‌ ها رخ می ‌دهند و به دلیل ماهیت روغنی، خاموش کردن آن‌ ها دشوارتر است.

همان طور که انواع آتش سوزی کلاس بندی شده و به طور دقیق تر در ادامه بررسی می شود، نکات مهم جلوگیری از آتش سوزی هم ضوابط و مقرراتی دارد. وبسایت آذر ایستا بنا در مورد ضوابط پوشش ضد حریق اینگونه می نویسد:

مقاوم سازی سازه‌ها در برابر آتش یکی از مقوله‌های حائز اهمیت در صنعت ساختمان است؛ زیرا آتش سبب تخریب و خرابی سازه‌ها می‌شود و می‌تواند عواقب بسیار جدی و خطرناکی داشته باشد. بنابراین دستورالعمل‌ها و ضوابطی برای مقاوم سازی سازه‌ها در برابر آتش وجود دارد.

بهترین مواد خاموش کننده برای انواع آتش

انتخاب مناسب ‌ترین ماده خاموش‌ کننده برای هر نوع آتش، بسیار مهم است.

• آتش‌ سوزی کلاس A: آب، فوم (کف) و پودر خشک از جمله مواد خاموش ‌کننده مناسب برای این نوع آتش ‌سوزی هستند. آب با خنک کردن ماده سوختنی، آتش را خاموش می ‌کند. فوم با ایجاد یک لایه روی سطح سوختنی، مانع از تماس آتش با اکسیژن می‌ شود. پودر خشک نیز با قطع واکنش شیمیایی سوختن، آتش را خاموش می ‌کند.
• آتش‌ سوزی کلاس B: فوم، پودر خشک و دی ‌اکسید کربن از جمله مواد خاموش‌ کننده مناسب برای آتش‌ سوزی کلاس B هستند. فوم با ایجاد یک لایه روی سطح سوختنی، مانع از تبخیر مایع قابل اشتعال می‌شود. پودر خشک با قطع واکنش شیمیایی سوختن، آتش را خاموش می‌ کند. دی ‌اکسید کربن نیز با کاهش میزان اکسیژن، آتش را خفه می ‌کند.
• آتش ‌سوزی کلاس C: دی ‌اکسید کربن (CO2) و پودر خشک بهترین گزینه‌ ها هستند. این مواد با کاهش اکسیژن محیط و سرد کردن شعله‌ ها، آتش را مهار می ‌کنند.
• آتش‌ سوزی کلاس D: پودر خشک مخصوص فلزات از جمله مواد خاموش ‌کننده مناسب برای این نوع آتش ‌سوزی است. این پودر واکنش‌ های شیمیایی فلزات را متوقف می ‌کند.
• آتش ‌سوزی کلاس E: پودر خشک و دی ‌اکسید کربن از جمله مواد خاموش ‌کننده مناسب برای این نوع آتش ‌سوزی هستند. قبل از استفاده از هرگونه ماده خاموش ‌کننده، باید منبع تغذیه قطع شود. خاموش ‌کننده دی‌ اکسید کربن (CO2) به دلیل خاصیت غیر رسانایی و عدم باقی ماندن مواد روی تجهیزات الکتریکی، بهترین انتخاب است.
• آتش ‌سوزی کلاس F: خاموش‌ کننده ‌های شیمیایی مرطوب (Wet Chemical) برای مقابله با این نوع آتش‌ ها مناسب هستند. این مواد واکنش‌ های شیمیایی چربی را متوقف کرده و سطح شعله را خنک می‌ کنند.

انواع کپسول ‌های آتش ‌نشانی

کپسول ‌های آتش ‌نشانی حاوی مواد خاموش ‌کننده مختلفی هستند و برای انواع مختلف آتش طراحی شده ‌اند.

1. کپسول ‌های آب و گاز: این نوع کپسول‌ ها حاوی آب و گاز تحت فشار هستند. آب با خنک کردن ماده سوختنی، آتش را خاموش می‌ کند. این کپسول‌ ها برای آتش ‌سوزی‌ های کلاس A (مواد جامد) مناسب هستند.
2. کپسول ‌های پودر خشک: این کپسول‌ ها حاوی پودر شیمیایی خشک هستند. پودر خشک با قطع واکنش شیمیایی سوختن، آتش را خاموش می‌ کند. این کپسول ‌ها برای انواع مختلف آتش‌ سوزی از جمله کلاس A، B و C مناسب هستند.
3. کپسول‌ های CO2 (دی ‌اکسید کربن): این کپسول‌ ها حاوی گاز دی ‌اکسید کربن هستند. دی ‌اکسید کربن با کاهش میزان اکسیژن، آتش را خفه می ‌کند. این کپسول‌ ها برای آتش ‌سوزی ‌های کلاس B (مایعات قابل اشتعال) و C (گازهای قابل اشتعال) و همچنین تجهیزات الکتریکی مناسب هستند.
4. کپسول ‌های فوم: این کپسول‌ ها حاوی فوم شیمیایی هستند. فوم با ایجاد یک لایه روی سطح سوختنی، مانع از تماس آتش با اکسیژن می ‌شود. این کپسول‌ ها برای آتش ‌سوزی‌ های کلاس B (مایعات قابل اشتعال) مناسب هستند.
5. کپسول‌ های پودر خشک مخصوص فلزات: این کپسول‌ ها حاوی پودر خشک مخصوصی هستند که برای خاموش کردن آتش ‌سوزی ‌های ناشی از فلزات قابل اشتعال (کلاس D) طراحی شده ‌اند. این کپسول‌ ها چند منظوره بوده و برای انواع کلاس ‌های A، B، C و گاهی D استفاده می‌ شوند. پودر خشک با قطع اکسیژن و ایجاد لایه‌ ای بر روی مواد، آتش را خاموش می‌ کند.
6. کپسول ‌های شیمیایی مرطوب: برای آتش ‌سوزی‌ های کلاس F طراحی شده‌ اند. این کپسول‌ ها با سرد کردن روغن و قطع واکنش‌ های شیمیایی، آتش را مهار می‌ کنند.

وبسایت www.usf.edu تعریف تخصصی از چیستی کپسول آتش نشانی درج کرده است:

آتش برای سوختن به سوخت، گرما و اکسیژن نیاز دارد. کپسول های آتش نشانی از عاملی استفاده می کنند که گرمای سوزان را خنک می کند، سوخت را خفه می کند یا اکسیژن را حذف می کند تا آتش نتواند به سوختن ادامه دهد.

Fire requires fuel, heat and oxygen to burn. Fire extinguishers apply an agent that will cool burning heat, smother fuel or remove oxygen so the fire cannot continue to burn

اصطلاحات اطفاء حریق

• مثلث آتش: برای شروع و ادامه آتش‌ سوزی، به سه عنصر سوخت، اکسیژن و گرما نیاز است. این سه عنصر مثلث آتش را تشکیل می ‌دهند. برای خاموش کردن آتش، باید حداقل یکی از اضلاع این مثلث را از بین برد.
• اطفاء حریق: به عمل خاموش کردن آتش اطفاء حریق گفته می‌ شود.
• ماده خاموش ‌کننده: هر ماده‌ ای که برای خاموش کردن آتش استفاده شود، ماده خاموش ‌کننده نامیده می‌شود.
• کپسول آتش ‌نشانی: دستگاهی قابل حمل که حاوی ماده خاموش ‌کننده است و برای اطفاء حریق ‌های کوچک استفاده می ‌شود.
• زنجیره واکنش شیمیایی: در برخی از آتش ‌سوزی‌ ها، واکنش‌ های شیمیایی زنجیره ‌ای عامل گسترش شعله‌ ها می ‌شوند. حذف این واکنش ‌ها، آتش را متوقف می ‌کند.
• خنک کردن: کاهش دمای ماده سوختنی برای جلوگیری از ادامه سوختن. آب یکی از بهترین مواد برای این کار است.

انواع خاموش کردن آتش

1. خنک کردن: در این روش، ماده سوختنی با ماده خاموش ‌کننده خنک می ‌شود تا به دمای اشتعال نرسد. آب رایج ‌ترین ماده خاموش ‌کننده برای خنک کردن است.
2. خفه کردن: در این روش، با کاهش میزان اکسیژن در اطراف آتش، واکنش سوختن متوقف می‌شود. دی ‌اکسید کربن و فوم از جمله موادی هستند که برای خفه کردن آتش استفاده می ‌شوند. این روش برای آتش ‌های کلاس B و C بسیار موثر است.
3. قطع کردن: در این روش، زنجیره واکنش شیمیایی سوختن قطع می‌ شود. پودر خشک با این مکانیسم عمل می ‌کند.

بهترین خاموش‌ کننده برای جامدات

برای خاموش کردن آتش‌ های کلاس A که شامل مواد جامدی مانند چوب، کاغذ و پارچه است، آب بهترین گزینه است. آب با کاهش دما و خنک کردن مواد سوختنی، آتش را مهار می‌ کند. در مواردی که استفاده از آب ممکن نیست، کف (فوم) نیز گزینه ‌ای مناسب است زیرا علاوه بر خنک کردن، از دسترسی اکسیژن به شعله‌ ها جلوگیری می‌ کند.

خطرات استفاده از کپسول آب و گاز برای اطفای حریق کلاس E

استفاده از کپسول آتش ‌نشانی آب و گاز برای خاموش کردن آتش ‌سوزی‌ های ناشی از تجهیزات برقی (کلاس E) بسیار خطرناک است. آب به دلیل خاصیت رسانایی بالایی که دارد، می ‌تواند جریان برق را هدایت کرده و باعث برق ‌گرفتگی فرد شود. علاوه بر این، تماس آب با تجهیزات برقی داغ می ‌تواند موجب بخار شدن سریع آب و افزایش حجم بخار شده و در نتیجه گسترش آتش گردد. بنابراین، به هیچ عنوان نباید از کپسول‌ های آب و گاز برای اطفای حریق کلاس E استفاده کرد. قبل از اقدام به خاموش کردن آتش‌ سوزی ‌های برقی، حتماً باید جریان برق را قطع کرده و از خاموش‌ کننده‌ های مناسب مانند کپسول ‌های پودری استفاده نمود. همچنین، توجه داشته باشید که برخی از تجهیزات برقی ممکن است حتی پس از قطع جریان برق، همچنان دارای بار الکتریکی باشند.

سوالات متداول طبقه‌بندی انواع حریق و مواد خاموش‌کننده

• آتش‌سوزی کلاس A چیست و بهترین مواد خاموش‌کننده آن کدام است؟

آتش‌سوزی کلاس A ناشی از مواد جامد مانند چوب، کاغذ و پارچه است. بهترین مواد خاموش‌کننده برای آن آب، فوم و پودر خشک هستند.

• چگونه می‌توان آتش‌سوزی کلاس B را مهار کرد؟

آتش‌سوزی کلاس B از سوختن مایعات قابل اشتعال مانند بنزین و نفت ایجاد می‌شود. برای خاموش کردن آن می‌توان از فوم، پودر خشک یا دی‌اکسید کربن استفاده کرد.

• چرا استفاده از آب برای خاموش کردن آتش‌سوزی کلاس E (برقی) خطرناک است؟

آب رسانای برق است و می‌تواند باعث برق‌گرفتگی شود. برای خاموش کردن این نوع آتش باید از پودر خشک یا دی‌اکسید کربن استفاده کرد.

سایت: مجله ساختمان