راه‌آهن چابهار – زاهدان؛ دروازه تجارت ایران به بازارهای افغانستان

به گزارش مجله ساختمان به نقل از مهر، کمال ابراهیمی کاوری، کارشناس ارشد مناطق آزاد تجاری، در گفتگو با خبرنگار مهر بر اهمیت تکمیل کریدور ریلی چابهار-زاهدان و اتصال بندر شهید بهشتی به این شبکه تأکید کرد. وی اتصال مؤثر بنادر به شبکه ریلی را از بنیادین‌ترین محورهای تحول لجستیکی و توسعه اقتصادی در دهه‌های اخیر دانست و افزود: این اتصال، زنجیره تأمین ملی را فشرده‌تر کرده، هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد و رقابت‌پذیری صادرات کشور را به‌طور چشمگیری تقویت می‌کند. تکمیل خط ریلی چابهار-زاهدان و پیوند بندر شهید بهشتی به این شبکه، فراتر از یک پروژه زیرساختی محلی است و پتانسیل تبدیل چابهار به هاب ترانزیتی منطقه‌ای را به‌طور بنیادین افزایش می‌دهد.

ابراهیمی کاوری با اشاره به مزایای پیوند بنادر با ریل در سطح ملی، توضیح داد که این اتصال انتقال بار از هاب‌های بندری به داخل کشور و بازارهای هدف منطقه‌ای را با کارایی بالاتر امکان‌پذیر می‌کند. حمل‌ونقل ریلی، به‌ویژه برای مسافت‌های طولانی، از نظر اقتصادی مقرون‌ به‌ صرفه‌تر، کم‌خطرتر و پایدارتر از جاده است. اتصال بندر شهید بهشتی به شبکه ریلی، امکان انتقال سریع و ارزان کانتینرها، محموله‌های فله و کالاهای با ارزش افزوده را فراهم کرده و مسیرهای جدید ترانزیتی را پیش روی صادرکنندگان و فعالان ترانزیت قرار می‌دهد.

این کارشناس ارشد مناطق آزاد تجاری، مزایای اصلی اتصال بندر به شبکه ریلی را در چهار محور کلیدی خلاصه کرد: اول، کاهش هزینه‌های لجستیکی و افزایش بهره‌وری؛ حمل ریلی برای بارهای سنگین و فواصل طولانی، هزینه هر تن‌کیلومتر را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد و رقابت‌پذیری کالای ایرانی در بازارهای خارجی را تقویت می‌کند. دوم، افزایش ظرفیت و سرعت تخلیه و بارگیری بندر؛ دسترسی ریلی، جریان خروج و ورود کالا را روان‌تر می‌کند و از تراکم کامیون‌ها در محوطه بندر می‌کاهد. سوم، کاهش مخاطرات جاده‌ای و زیست‌محیطی؛ انتقال حجم بالایی از بار از جاده به ریل، تصادفات، مصرف سوخت و انتشار آلاینده‌ها را کاهش داده و در بلندمدت هزینه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی را کم می‌کند. چهارم، تضمین تداوم و تاب‌آوری زنجیره تأمین؛ شبکه ریلی علاوه بر تنوع‌بخشی مدالی، در شرایط بحران یا اختلالات جاده‌ای، پایداری بیشتری در لجستیک ملی ایجاد می‌کند.

تمرکز ویژه بر بندر شهید بهشتی و مسیر چابهار-زاهدان دلایل راهبردی دارد. چابهار، به‌واسطه دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد و عمق مناسب برای جابجایی کشتی‌های بزرگ، موقعیتی منحصربه‌فرد در جنوب شرق کشور دارد. تکمیل مسیر ریلی چابهار-زاهدان و اتصال بندر شهید بهشتی، چابهار را به هاب ترانزیتی جنوب کشور و دروازه‌ای مطمئن برای دسترسی به بازارهای افغانستان، آسیای میانه و فراتر از آن تبدیل می‌کند. این کریدور می‌تواند به‌عنوان مسیر جایگزین و مکمل برای مسیرهای ترانزیتی منطقه‌ای عمل کند، فشار بر مسیرهای مرسوم را کاهش دهد و پذیرای محموله‌های ترانزیتی کشورهای همسایه باشد. یکی از پیامدهای مهم چنین اتصالی، جذب بار ترانزیتی منطقه‌ای است، زیرا افغانستان و کشورهای آسیای میانه به مسیرهای دست‌یافتنی و کم‌هزینه به آب‌های آزاد نیاز دارند.

کریدور چابهار-زاهدان، در ترکیب با شبکه ریلی داخلی، مسیری رقابتی در مقابل مسیرهای دیگر منطقه‌ای ارائه می‌دهد و توجیه‌پذیری اقتصادی انتقال کالا از راه دریایی به داخل قاره را افزایش می‌دهد. این ظرفیت می‌تواند منجر به رشد درآمدهای بندری، توسعه خدمات لجستیکی محلی و ارتقای زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای شود.

اما ابراهیمی کاوری به چالش‌ها و ملاحظات فنی و سازمانی نیز اشاره کرد. از منظر فنی، طراحی ظرفیت ایستگاه‌ها و پایانه‌های بین‌مدلی بندر شهید بهشتی باید متناسب با پیش‌بینی حجم کانتینری و محمولات فله انجام گیرد. ایجاد ترمینال‌های کانتینری مجهز، خط کالسکه‌کشی (rail yard) با ظرفیت مناسب، سیستم‌های تخلیه ماشینی و امکانات نگهداری کانتینر از ضروریات است. همچنین اتصال سیستم‌های اطلاعاتی بندر و اپراتورهای ریلی برای هماهنگی زمان‌بندی کشتی، قطار و کامیون ضروری است تا از ایجاد گلوگاه‌های عملیاتی جلوگیری شود.

از منظر بین‌المللی و حقوقی، اتصال موفق نیازمند هماهنگی رویه‌های گمرکی و ترانزیتی، ایجاد پنجره واحد الکترونیک برای ترخیص سریع و اتخاذ رویه‌های تسهیلی برای عبور کالاهای ترانزیتی خارجی است. برای جذب مشتریان منطقه‌ای نیز باید بسته‌های تعرفه‌ای رقابتی، تضمین امنیت محموله و تسهیلات انطباق‌پذیر ارائه شود. سازوکارهای توافقی با کشورهای همسایه، از جمله افغانستان، کشورهای آسیای میانه و هند، باید از پیش مذاکره و تثبیت شود. ترکیب منابع دولتی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، از جمله مدل‌های PPP، کنسشن‌ها و امتیازدهی به اپراتورها، می‌تواند راهکار عملی تأمین منابع لازم باشد.

مطالعه‌های اقتصادی دقیق شامل پیش‌بینی تقاضا، تحلیل هزینه-فایده و سناریونگاری بلندمدت نیز ضروری است تا حجم بار مورد انتظار، نرخ بازگشت سرمایه و ظرفیت مورد نیاز به‌صورت واقع‌گرایانه مشخص گردد.

اتصال ریلی به بندر شهید بهشتی، محرک شکل‌گیری پارک‌های لجستیکی، نواحی صنعتی متصل به بندر و زنجیره‌های پایین‌دستی صنایع معدنی و کشاورزی خواهد بود. این خوشه‌های صنعتی می‌توانند ارزش افزوده محلی ایجاد کرده، اشتغال پایدار فراهم کنند و صادرات غیرنفتی را متنوع سازند. کاهش استفاده از کامیون‌های سنگین و آلاینده‌ها نیز مزیت‌های زیست‌محیطی قابل‌توجهی دارد.

ابراهیمی کاوری در پایان، توصیه‌هایی برای بهره‌برداری حداکثری از اتصال بندر شهید بهشتی به شبکه ریلی و تکمیل کریدور چابهار-زاهدان ارائه کرد، از جمله طراحی نقشه راه جامع لجستیکی، ایجاد پنجره واحد الکترونیک، تدوین بسته‌های مشوق برای اپراتورهای ریلی و صاحبان کالا، جذب سرمایه‌گذاران استراتژیک، توسعه زیرساخت‌های جنبی، آموزش نیروی انسانی متخصص و پیگیری مذاکرات منطقه‌ای. وی اتصال بندر شهید بهشتی به شبکه ریلی و تکمیل خط چابهار-زاهدان را فراتر از یک پروژه عمرانی دانست و معتقد است که با سیاست‌گذاری هوشمند، سرمایه‌گذاری هدفمند و هماهنگی میان‌بخشی، چابهار می‌تواند از یک بندر محلی به هاب ترانزیتی و لجستیکی منطقه‌ای تبدیل شود.

منبع: مهر